Blauwzwarte houtbij (Xylocopa violacea) is een insect uit de onderfamilie houtbijen (Xylocopinae).

De soort lijkt op een grote vlieg, maar is een solitaire bij, een bij die geen nest kent met een koningin en werksters. Blauwzwarte houtbij 2-3 cm lang, kleur is opmerkelijk zwart met een sterk iriserende paarse glans. In zonlicht eerder paars dan zwart van kleur, vooral de vleugels. Lichaam is vrij sterk behaard, vooral de poten, de 2 antennes hebben een duidelijke knik. Mannetjes zijn van vrouwtjes te onderscheiden door een lichter deel aan de bovenzijde van de antennes.
Hoort bij de grootste soorten bijen in Europa, en leeft voornamelijk in het centrale en zuidwestelijke deel van dit continent; in Nederland en België is de soort zeldzaam, is niet agressief en steekt alleen in uiterste nood, en dan alleen de vrouwtjes, want mannetjes hebben geen angel. Zowel de mannelijke als de vrouwelijke houtbij overwinteren om in het voorjaar te paren. De mannetjes jagen andere mannetjes weg en achtervolgen vrouwtjes om mee te paren; hierdoor letten ze niet op de omgeving en botsen overal tegenaan. De eitjes worden afgezet in dood hout, echter geen rottend dood hout.